गर्भाधान सँस्कार – सन्तान कस्तो जन्माउने ? किन जन्माउने ?

सहवास अर्थात् सँगै बस्नु । सन्तान जन्माउने उद्देश्यले विपरीत लिंगीहरू सँगै बस्नु नै वास्तविक अर्थमा सहवास हो । प्राचीन समयमा प्रचलित नियमअनुसार सहवासबाट वंशवृद्धि, साहचर्य सुख, मानसिक परिपक्वता, दीर्घायु तथा मानसिक एवं शारीरिक स्वास्थ्य वा सुख हासिल गर्न सकिन्छ ।

मानिसले यी नियमहरूमा बाँधिएर सहवास गरेको खण्डमा ऊ संस्कारी हुन्छ र विभिन्न बाधा व्यवधानहरूबाट मुक्त रहनसक्छ । पशुवत् सहवासबाट जीवन नष्ट हुन्छ । झन् हिजोआज त मानिसको सहवास पशुको भन्दा पनि निकृष्ट तहमा पुगेको छ । सहवासमा सदाचारको अभाव छ, नियम एवं लज्जाको मर्यादालाई पनि लत्याइएको छ ।

प्राचीन कालमा दम्पति हिजोआजजस्तो हरेक रात सहवासमा लिप्त रहँदैनथे । उनीहरूको सहवास सन्तान प्राप्तिको उद्देश्यले मात्र हुने गर्दथ्यो । शुभ दिन एवं मुहूर्त हेरेर विधिपूर्वक सम्भोग गरी योग्य सन्तान जन्माउने प्रयास गरिन्थ्यो । अहिले पनि यो कुरा संभव छ ।

वर्तमान समयमा गर्भ कतिखेर रह्यो भन्ने सम्म ज्ञान हुँदैन । बाँदर झैं भएर दिनरात सम्भोग गर्दै जाँदा कतिखेर कस्तो प्रकारको गर्भ रहन्छ भन्ने कुराको ख्याल नहुँदै गर्भ बसिसक्छ । कन्डोमको प्रयोग गरी गरिएको सम्भोग सन्तान अप्राप्तिको उद्देश्यले मात्र गरिएको हुन्छ, यसमा अनुशासन पालना गरिँदैन, केवल क्षणिक दैहिक सुखको मात्र ध्यान राखिन्छ । यदि राम्रो सन्तान जन्माउने हो भने यस्तो सामान्य सॅोचाईले मात्र पुग्दैन त्याग तपस्या, सॅस्कारिक र आध्यात्मिक बन्नु पर्दछ ।

सहवास पतिपत्नीबीचको सम्बन्ध बलियो बनाउने प्रमुख आधार हो तर यो आधार प्रेममय हुनुपर्छ, कामवासनाले युक्त हुनुहुँदैन । वर्तमान समयमा यस्ता कुरा गर्ने व्यक्ति हाँसोको पात्र बन्दछ ।

घरमा कसैलाई पनि सहवासको नियम थाहा छैन र भए पनि वास्ता गरिँदैन । बरु पतिपत्नीइतरका सम्बन्ध राखिन्छ, सम्भोग र सहबासका लागि विवाह कुरिँदैन, क्षणिक शारीरिक सुखको लागि मर्यादाको सबै हद पार गरिन्छ ।यसै कारण आधुनिक युगमा संस्कार समाप्त भएको छ, छाडापन बढेको छ र मानिसहरूमा स्वार्थी भावना प्रबल हुँदै गएको छ ।फलस्वरुप अपांग र सुस्तमनस्थिति भएका बच्चाहरुको जन्म भएको कुरा हाम्रो समाजमा छर्लंग देखिएको छ । यस्तो कुरा न त डाक्टर ले नै निको पार्न सक्छन् न त अरु कसैले । यसकारण यस्ता कुराहरुमा विशेष ध्यान पुर्याउनु पर्दछ र गर्भाधानपछिका सम्पूर्ण १५ वटा सॅस्कारको ज्ञानसहित पालना गर्यो भने परिवार सुखी सम्पन्नशाली बन्ने कुरामा कुनै शंका छैन  ।

गर्भाधान सॅस्कारसॅग सम्बन्धित ज्ञानसॅगसॅगै प्रथम रजोदर्शन(पहिलो पटक रजश्वला हुंदा) को बारेमा पनि केही ज्ञान लिनु आवश्यक हुन्छ जस्तै मदनरत्नमा नारदजीका अनुसार अमावश्या, प्रतिपदा, रिक्तातिथि (४/९/१४), अष्टमी, षष्ठी, द्वादशी, परिघयोगको पूर्वार्ध, व्यतिपातयोग, वैधृतियोग, सन्ध्याकाल, ग्रहण लागेको समय र भद्राको समयमा  प्रथम रजोदर्शन अशुभ मानिएको छ । त्यस्तै रविवारमा रजोदर्शन भएमा रोगिणी, सोमबार पतिब्रतालु मंगलबार दुखी, बुधवार पुत्रवती, बिहीवार भोगभाग्यशाली, शुक्रवार पतिब्रतालु, शनिवार क्लेशभागिनी हुने कुरा बताईएको छ ।

त्यस्तै तिथिअनुसार प्रतिपदा- वैधव्य दोष, द्वितीया- पुत्रप्राप्ति, तृतीया- मित्रता, चतुर्थी- शत्रुवृद्धि, पन्चमी मित्रलाभ, षष्ठी शत्रुवृद्धि, सप्तमी-कुलवृद्धि, अष्टमी-बन्धुनाश, नवमी-मृत्युजन्य कष्ट, दशमी-वंशवृद्धि, एकादशी खाद्य सामग्री अभाव, द्वादशी कुल नाश, त्रयोदशी तेजप्राप्ति, चतुर्दशी पुत्रनाश, अमावश्या तथा पूर्णिमा कुलको हानि । त्यस्तै राशिअनुसारको फल कर्क, वृष, धनु, मीन, मिथुन, कन्या, तुला र कुम्भराशिमा शुभफलदायक हुन्छ भने मेष सिंह, वृश्चिक र मकरमा अशुभफलदायक हुन्छ । त्यस्तै नक्षत्रअनुसार भरणी, कृतिका, आर्द्रा, अश्लेषा, पूर्वाफाल्गुनी, पूर्वाषाढा, शतभिषा, पूर्वभाद्रपदा र उत्तरभाद्रपदामा अशुभदायक हुन्छ भने अन्य नक्षत्रमा शुभफलदायक हुन्छ ।

यसरी प्रथम रजोदर्शनका बेला दोष देखिएमा शुद्ध भएपछि शान्तिकर्म गर्नु भनी निर्देश गरिएको छ । शौनकका अनुसार चौंथो वा पांचौ दिन ग्रहयज्ञका साथ शान्तिहवन गर्नु भनी निर्देश गरिएको छ ।   जबसम्म रजोवती नारीको रज देखिईरहन्छ तबसम्म अशुद्ध नै मानिन्छ । त्यस्तो अवस्थामा संबन्ध /संसर्ग / संपर्क/सहवास बर्जित गरिएको छ । शान्तिकर्मको लागि विज्ञ ब्राह्मण वा ज्योतिषीको सल्लाह लिन सकिन्छ ।

सहवाससम्बन्धी केही प्राचीन नियमहरु पनि छन् ती मध्ये मुख्य  मुख्य सहवासको प्राचीन नियम के कस्तो छ? त्यस कुराको जानकारी लिइराखौँ, पालना गर्दा लाभ होला, नगरे पनि केही छैन, जसरी चलेको छ त्यसैगरी चल्दै जाला । कुरा के हो भने यी नियम पालन गर्दा जीवनमा सुखशान्ति वृद्धि हुने कुराचाहिँ पक्का छ ।

पहिलो नियम:

मानव शरीरमा पाँच प्रकारको वायु रहेको हुन्छ-प्राण, अपान, व्यान, समान र उदान । यी ५ वायुमध्ये अपान वायुको काम मल, मूत्र, शुक्र, गर्भ आदिलाई बाहिर निकाल्नु हो । शुक्र भनेको वीर्य हो अर्थात् अपान वायुको सम्बन्ध सम्भोगसँग हुन्छ । जब कुनै कारणवश यो वायुको गतिमा फरक आयो वा कुनै तरिकाले यो दूषित भयो भने मूत्रथैली एवं मलद्वारसम्बन्धी समस्या उत्पन्न हुन्छ ।

यसबाट सम्भोगको शक्तिमा पनि असर पर्छ । अपान वायु महिनावारी, प्रजनन एवं सम्भोग शक्ति नियन्त्रण गर्ने कारक हो । यसकारण यो वायुलाई शुद्ध एवं गतिशील बनाइराख्नका लागि आफ्नो पेटलाई स्वस्थ राख्नुपर्ने हुन्छ । यसका लागि उचित समयमा शौचादि कर्मबाट निवृत्त हुनुपर्छ ।

दोस्रो नियम:

कामशास्त्रका रचयिता वात्सायनका अनुसार महिलाहरूलाई कामशास्त्रको ज्ञान हुनु अत्यावश्यक छ किनभने यस्तो ज्ञानको प्रयोग पुरुषहरूभन्दा महिलालाई बढी जरुरी हुन्छ । हुन त दुवैलाई यस विषयको पर्याप्त ज्ञान भयो भने इच्छित सुख प्राप्ति हुन्छ । वात्स्यायन भन्छन्-महिलाले विवाहअघि बाबुको घरमा र विवाहपछि पतिको अनुमति लिई कामशिक्षा लिनुपर्छ । वात्सायनका अनुसार महिलाले ओछ्यानमा वेश्याजस्तो व्यवहार गर्नुपर्छ । यसबाट दाम्पत्य जीवनमा स्थिरता कायम हुन्छ र श्रीमान् परस्त्रीप्रति आकषिर्त हुन पाउँदैनन् । महिलालाई यौनक्रियाको राम्रो ज्ञान भयो भने श्रीमान्लाई आफ्नो प्रेमपाशमा बाँधेर राख्न सजिलो पर्छ ।

वात्सायनका अनुसार कन्याले विश्वसनीय व्यक्तिबाट यौनक्रियाको ज्ञान लिन सक्छन् । यसका लागि आमा, सानिमा, फुपू, समान उमेरका विवाहित साथी जसले यौन आनन्द लिइसकेका छन् त्यस्ता अनुभवी आदिबाट शिक्षा लिनसक्छन् । शिक्षा दिने व्यक्ति स्पष्ट एवं मधुर बोलीवचन भएका हुनुपर्छ त्यसो भयो भने उचित शिक्षा मिल्छ ।

तेस्रो नियम:

शास्त्रका अनुसार केही दिन त्यस्ता छन् जुन दिन कुनै पनि हालतमा यौनसम्बन्ध राख्नुहुँदैन । औंसी, पूणिर्मा, चतुर्थी र अष्टमी तिथि, आइतवार, मंगलवार, संक्रान्ति, पितृ पक्ष, नवरात्रि, साउन महिना तथा महिनावारीका समयमा समागम वर्जित छ । यो नियमको पालन गर्नाले घरमा सुखसमृद्धि, शान्ति एवं आपसी प्रेम बनिरहन्छ भने पालन नगर्दा गृहकलह, धनहानि एवं आकस्मिक दुर्घघनाको डर बनिरहन्छ ।

चौथो नियम:

रातको पहिलो प्रहर यौनसम्बन्ध राख्न उचित समय मानिन्छ । यो समयमा गरिएको सम्भोगका कारण धार्मिक, सात्विक, अनुशासित, संस्कारवान्, आमाबाबुप्रति प्रेम राख्ने, यशस्वी एवं आज्ञाकारी सन्तानको जन्म हुन्छ । शिवको आशीर्वाद प्राप्त यस्ता सन्तान दीर्घायु एवं भाग्यशाली हुने कुरा शास्त्रमा बताइएको छ ।

पहिलो प्रहरपछि राक्षसगण पृथ्वीलोकको भ्रमणमा आउँछन् तसर्थ त्यतिबेला गरिएको सम्भोगबाट जन्मने सन्तान पनि राक्षसी प्रवृत्तिका हुन्छन् । यसबाहेक यस समयमा सम्भोग गर्दा शरीर रोगी हुन्छ । मानिस अनिद्रा, मानसिक क्लेश एवं थकानको सिकार हुनुका साथै भाग्यहीन हुन्छ ।

पाँचौँ नियम:

कुनै दम्पतिलाई सन्तानका रूपमा छोरी मात्र छन् र छोरो चाहिएको छ भने के गर्ने त भन्ने सवालमा वात्सायन भन्छन्-महिलाले सदैव श्रीमान्को बायाँतर्फ सुत्नुपर्छ । केही समय बायाँ कोल्टे सुत्नाले दायाँ स्वर र दायाँ कोल्टे सुत्नाले बायाँ स्वर चालु हुन्छ । यस्तोमा दायाँतर्फ सुत्दा पुरुषको दायाँ स्वर चल्छ भने बायाँतर्फ दायाँ कोल्टे सुतेकी महिलाको बायाँ स्वर नै चालु हुन्छ । यस्तो अवस्थामा सम्भोग गरेर गर्भधान गर्दा इच्छित फल मिल्छ ।

छैटौँ नियम:

आयुर्वेदका अनुसार महिनावारी भएका समयमा अथवा कुनै रोग वा संक्रमण भएको बेलामा सम्भोग गर्नु हुँदैन । अन्य अवस्थामा पनि संक्रमणबाट जोगिन यौनसम्पर्क राख्नुअघि स्वच्छतामा ध्यान दिँदै यौनांगहरू राम्रोसँग सफा गर्नुपर्छ । यौनांगमा कुनै प्रकारको घाउ, फोकाफोकी, वा बिबिरा आदि छन् भने यौनसम्पर्क राख्नु हुँदैन । प्राचीन समयमा यौनसम्पर्क राख्नुअघि र राखिसकेपश्चात् स्नान गर्नुपर्ने नियम थियो ।

सातौँ नियम :

मित्रवत् व्यवहार नभएमा, यौनेच्छा नभएमा, रोग वा शोकका समयमा सम्भोग गर्नुहुँदैन । यसको मतलब श्रीमान्श्रीमतीबीच पनि कुनै दिन मित्रवत् व्यवहार छैन, मन उदास छ भने यौनसम्पर्क राख्न हुँदैन । मनमा वा घरपरिवारमा कुनै किसिमको शोक, तनाव वा चिन्ता छ भने पनि सम्भोग गर्नुहुँदैन ।

मन आनन्दित भएका बेला, दुवैमा उत्तिकै चाहना जागृत भएका बेला धर्मपूर्वक यौनसम्पर्क राख्नाले अनेक किसिमका लाभ पाइने कुरा शास्त्रमा उल्लेख छ ।

आठौँ नियम :

पवित्र मानिएका वर, पीपल, शमी आदि रुखका मुनि, सार्वजनिक स्थान, चौतारो, चौबाटो, बगैँचा, मसानघाट, बधस्थल, अस्पताल, मन्दिर, ब्राह्मण, गुरु एवं अध्यापकको निवास स्थानमा यौनसम्पर्क राख्न वर्जित छ । कसैले यस्तो कार्य गरेमा अवश्य पनि उसले नकारात्मक परिणाम भोग्नैपर्ने हुन्छ ।

नवौँ नियम:

नराम्री वा नराम्रो, दुश्चरित्र, अशिष्ट, अकुलीन, परस्त्री एवं परपुरुषसँग सम्भोग गर्नुहुँदैन अर्थात् आफ्नै श्रीमान् वा श्रीमतीसँग मात्रै सहवास गर्नुपर्छ । नियमविरुद्ध गएर कार्य गरे पछुताउनुको विकल्प रहँदैन ।

दसौं नियम:

गर्भ रहेको बेलामा पनि सम्भोग गर्नु हुँदैन । यस्तो समयमा यौनसम्पर्क राखेमा सन्तान अपांग अथवा रोगी हुने सम्भावना बढ्छ । कुनै शास्त्रमा गर्भ बसेको २ देखि ३ महिनासम्म यौनसम्पर्क राख्न सकिने बताइएको छ तर पनि गर्भ रहेको ज्ञात भएपश्चात् सम्भोग नगर्नु नै बुद्धिमानी हुन्छ ।

एघारौँ नियम:

शास्त्रका अनुसार सुन्दर, दीर्घायु एवं स्वस्थ सन्तानको चाहना हुनेले गण्डान्त, ग्रहण, सूर्योदय एवं सूर्यास्त, निधन नक्षत्रत्र, रिक्ता तिथि, दिन, भद्रा, पर्वकाल, औंसी, श्राद्धको दिन, गण्ड तिथि एवं नक्षत्र तथा आठौँ चन्द्रमा छोडेर शुभ मुहूर्तमा सम्भोग गर्नुपर्छ । गर्भधानका समयको गोचरमा श्रीमान् श्रीमतीको केन्द्र एवं त्रिकोणमा शुभ ग्रह, तेस्रो, छैटौं र एघारौं घरमा पापग्रह, लग्नमा मंगल, गुरु आदि शुभ ग्रहको दृष्टि एवं महिनावारीबाट समरात्रि भयो भने अवश्य पनि पुत्रप्राप्ति हुन्छ । यो समयमा पुरुषको दायाँ तथा महिलाको बायाँ स्वर चलेको हुनुपर्छ ।

पुरुषको दाहिने स्वर चलेको समयमा दाहिने अण्डकोष बढी मात्रामा वीर्य निष्कासन गर्दछ जसमा प्रशस्त पुलिंगी शुक्रकीट निस्कन्छ र पुत्र प्राप्ति हुन्छ ।

बार्‍हौँ नियम:

महिनावारीपछिका पहिला ४ दिन गरिनेे सम्भोगले पुरुषलाई रोगी बनाउँछ । पाँचौँ रातको सम्भोगले छोरी, छैटौंले छोरा, सातौंले बाँझी छोरी, आठौंले ऐश्वर्यशाली छोरो, नवौंले ऐश्वर्यशालिनी छोरी, दसौंले अति उत्तम छोरो, एघारौंले सुन्दर तर शंकास्पद आचरण भएकी छोरी, बार्‍हौंले गुणवान् छोरो, तेर्‍हौँले चिन्ता बढाउने छोरी, चौधौं रात्रिको सम्भोगले सद्गुणी एवं बलवान् छोरो तथा पन्ध्रौँ रात्रिको सम्भोगबाट लक्ष्मीजस्ती छोरी प्राप्त हुन्छ । सोर्‍हौँ रातमा गरिने सम्भोगले सर्वज्ञ पुत्रको प्राप्ति हुन्छ भने यसपछिका रातमा गरिने सम्भोगबाट गर्भ बस्ने सम्भावना नै कम हुन्छ ।

घरमा कसैलाई पनि सहवासको नियम थाहा छैन र भए पनि वास्ता गरिँदैन । बरु पतिपत्नीइतरका सम्बन्ध राखिन्छ, सम्भोग र सहबासका लागि विवाह कुरिँदैन, क्षणिक शारीरिक सुखको लागि मर्यादाको सबै हद पार गरिन्छ । यसै कारण आधुनिक युगमा संस्कार समाप्त भएको छ, छाडापन बढेको छ र मानिसहरूमा स्वार्थी भावना प्रबल हुँदै गएको छ ।फलस्वरुप अपांग र सुस्तमनस्थिति भएका बच्चाहरुको जन्म भएको कुरा हाम्रो समाजमा छर्लंग देखिएको छ । यस्तो कुरा न त डाक्टर ले नै निको पार्न सक्छन् न त अरु कसैले । यसकारण यस्ता कुराहरुमा विशेष ध्यान पुर्याउनु पर्दछ र गर्भाधानपछिका सम्पूर्ण १५ वटा सॅस्कारको ज्ञानसहित पालना गर्यो भने परिवार सुखी र सम्पन्नशाली बन्ने कुरामा कुनै शंका छैन । 

विवाहित जोडी यसरी परस्पर भावमा भावित भएर गर्भाधान सॅस्कार गर्नाले बीजसम्बन्धि तथा गर्भसम्बन्धी सम्पूर्ण मलिनताहरु नष्ट हुन्छन् ।  गर्भशुद्धि भई स्त्रीको पनि सॅस्कार हुने कुरा र सुयोग्य सन्तान प्राप्त हुने कुरा गर्भाधान सॅस्कारको फल हो । गर्भाधान गर्ने समय, गर्भधारण योग्यता, वीर्य( Sperm) निषेचन योग्यता गर्भाधान सॅस्कारको लक्ष हो । गर्भाधान गर्ने बेला आमाबुवाको मनमा जस्तो किसिमको भावको उदय हुन्छ, गर्भस्थ सन्तानको शरीर तथा मन पनि उस्तै किसिमको भावमा गठित हुन्छ । कामभावबाट कामुक, वीरभावबाट वीर पुत्र, धार्मिक भावबाट धार्मिक / सॅस्कारिक पुत्र/पुत्री उत्पन्न हुन्छ । पुरषले आफूलाई ब्रह्म ठानी, स्त्रीले आफूलाई सहनशीला पृथ्वीजस्तै ठानी देवी देवता तथा महापुरषहरुको चिन्तनपूर्वक गर्भाधान सॅस्कार सम्पादन गर्नु पर्छ । गर्भाधान सॅस्कार गर्दा स्त्रीको कामेन्द्रियमा स्पर्श गरी जप्नु पर्ने मन्त्र यस प्रकार छन्  “ ॐ विष्णुर्योनिं कल्पयतु त्वष्टारुपाणि पिंशतु । आ सिन्चतु प्रजापतिर्धाता गर्भं  दधातु ते । गर्भं धेहि सिनीवालि गर्भं धेहि सरस्वति । गर्भं ते अश्विनौ देवावा धत्तां पुष्करस्रजा । हिरण्ययी अरणी यं निर्मन्थतो अश्विना । तं ते गर्भं हवामहे दशमे मासि सूनवे । ॐ पुषा भगं सविता मे ददातु रुद्रः कल्पयतु ललाम्म ।”  अर्थात् पोषणकारी सूर्य तथा रुद्रले उत्तम गर्भस्थान ( योनि) को व्यवस्था गरुन्, सर्वव्यापी विष्णुले यो गर्भ ग्रहण गर्ने स्थान देऊन्, देवशिल्पी त्वष्टाले उत्तम रुप निर्माण गरुन् । प्रजापतिले सिन्चन ( निषेक) गरुन्, सृष्टिकर्ता ब्रह्माले गर्भको सही संगठन मिलाउन् चन्द्रकलाकि देवी र सरस्वती देवीले गर्भाधान गरुन्  । हे स्वर्गीय वैद्य अश्विनीकुमार हो यो गर्भलाई तिमीहरुले धारण गरी आयुष्मान बनाई सत्वगुण सम्पन्न बनाओ । सबै प्रभावशाली देवताहरु आई यो गर्भलाई शक्तिशाली ( मजबुत) बनाओ ।”

यसरी धार्मिक र सॅास्कृतिक दृष्टिबाट गर्भाधान सॅस्कार अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिन्छ किनकि दिव्य भावयुक्त भएर गर्भाधान सॅस्कार गरेमा सन्तान उत्तम लक्षण तथा गुणले युक्त भई धार्मिक हुन्छन् । यसमा कुनै संशय छैन ।  अस्तु ।

श्रोत : धर्म शास्त्र तथा ज्योतिषका ग्रन्थहरुको साथै विभिन्न पत्रपत्रिकामा छापिएका लेखहरुको सारांशबाट लेखिएको सार हो यो । यसलाई बुझ्नका लागि पनि सामान्य ज्ञान हासिल भएको हुनु पर्दछ । बुझ्न सक्नुभएन वा यो भन्दा बढी बुझ्न मन लाग्यो भने तलको नम्बरमा सम्पर्क गर्नुहोला ।

नोट : सन्तानको विषयमा परामर्श लिनु पर्यो वा चिना कुन्डली देखाउनु पर्यो वा  यस बाहेक पनि ज्योतिष तथा धर्मसँस्कारसम्बन्धी थप जानकारी लिन चाहेमा ज्योतिष पण्डित राजेन्द्र खनाललाई सम्पर्क गर्न सक्नु हुनेछ । 1-703-870-6480 USA. Or Khanalguru@gmail.com

Info@hinduculturecenter.com